जनसामान्यांक वोळकल्लो र. वी. पंडीत
तो पोर्तुगेजांचो काळ म्हाका याद जाता. गोंय हें राज्य तर नासलेंच तेन्नां. तें आसलें वसाहत, पोर्तुगेजांची. कोंकणी ही त्या काळावयली कोंकानी, अ लिंग्वा दूश क्रियादूश (कोंकणी, कीऱ्यादांची म्हळ्यार चाक्रांची भास) अशें ते वेळावयले पोर्तुगेज म्हणटाले आनी पोर्तुगेजांक लेंवपी तांचेमधले गोंयचे लोकय म्हणताले. बाकिचे लोक कोंकणी उलयताले. तांकां पोर्तुगेज कितें म्हणता हाचें कांयिंच पडललें नासलें. ते आपले आत्म्याच्या विस्वासान दर एका कोंकणिच्या उत्रांचें उच्चारण कर्ताले. थंय आवेश नासतालो. पोर्तुगेज कितें म्हणता हाकाय ते जुमानिनासले. खरें म्हळ्यार, ना जुमानपाचो आवेशूच दाकयनासले. तांच्या वठारांत कोण तरी भायले संसकृतिंतली सकत, राज कर्ता हेंय तांच्या गिन्यानांत नातलें. ते आपलो मोळो, आपलें शेत, आपलो दोंगर, आपलो नासणो, आपली व्याप्त, आपले माड, आपली रांपण, आपलें जाळ, आपलो आगर, आपलो जागर, आपलें कांतार, आपल्यो वोवियो, आपलो धालो, आपले शिळोक, अशांतूच गुल्ल आसताले. पोर्तुगेजांचे साम्राज्यशायेचो विरोध कर्पाचो होच खरो मार्ग आसलो हें तांणी मनोमन वोळकल्लें आसुंयेता. ह्या गोंयच्या मनशाचें चित्र कोंकणिंतले दिगंत कीर्तिचे कवी डो. र.वी. पंडीत हाचे कवितेंत पळेवंक मेळता.
गोंयचो मनीस पणस कसो
वेल्यान सामको जेजूभाशेन
कांट्यामुकूट पांगूर्लासो...
आनी भितर मोगाळ मोगाळ
म्होंवाळ रसाळ.. घरो जसो
गोंयचो मनीस...
गोंयचो मनीस..
हें चित्र आसा गोंयच्या सामान्य मनशाचें. हांतुंत धवाडो मनीस ना. तो पळोवपाक चोकलेटी दिसना. तो पणसाबरी कांट्यांनी भर्ललो. पंडीत ह्या गोंयच्या मनशाची तुळा बद्ध जेजुकडें कर्ता. ज्या जेजूक जिण्येच्या खिणाखिणाक कषटांचेच कांटे आंगार सजयत जीण सार्ची पडल्या त्या जेजुकडें तो गोंयच्या सामान्य मनशाची जोडटा. जसो जेजुच्या मनांत सगळ्यां विशीं अगाध मोग आसलो तसोच हो गोंयचो सामान्य कोंकणी मनीस खूब मोगाळ आसा अशें तो हे कवितेंत घोशीत कर्ता. ही कविता आपली आंगलटूय सामकी सामान्य मनशाच्या तोंडांतल्या उत्रांच्या आकारावरी. सामकी सादी. हांतुंत शहरी वक्तव्याचे लटके झटके नांत. त्या उत्रांनी क्रिमी पावडरी लावन तोंडार जबरदसतीन हाडललें धवाड्या वृत्तिचें सौंदऱ्य ना. म्हणून तो अस्सल कोंकणी उत्रां जशीं आसा तश्शीं हे कवितेंत घेता. ही गोंयच्या सामान्य मनशाची अस्सल उत्रावळ, तांतलें संगीतात्म उच्चार, आनी तांतली ताजबाण (फ्रेशनेस) हे कवितेंत पळोवंक मेळटा. ‘दऱ्या गाजोता’ ह्या तांच्या साहित्य अकाडेमी पुरसकार प्राप्त काव्यसंग्रहांतली ही कविता.
कोंकणी मनशाक कोंकणिचें महत्व, तिची सकत आनी तिच्या स्वतंत अस्थित्वाचें सार्वभौमत्व जेन्ना कोंकणी मनशाक आकळपाक लागलें तेन्नां कोंकणीक उत्रांतल्यान वा अंतरांतल्यान विरोध कर्पी मनीस कसो जाणदुरबळ आसा हेंय ताका कळ्ळें. देखून कोंकणीक आनी कोंकणी मनशाक घटाय दिंवची म्हणोन कोंकणी सृजनोत्सव सुरू जालो तेन्नां म्हज्या पाळ्यां तसल्या इल्लेश्या गांवांतल्यान पंडितांनी बरोवंक सुरू केलें. कोंकणी ही त्या काळावयली कोंकानी, अ लिंग्वा दूश क्रियादूश (कोंकणी, कीऱ्यादांची म्हणल्यार चाक्रांची भास) अशें ते वेळावयले पोर्तुगेज म्हणताले आनी तांकां लेंवपी तांचे मधले गोंयचे लोकूय म्हणताले, तांकां आपल्या साहित्य सृजनान जांणी समर्थपणान जाप दिवपाचो प्रयत्न केलो तांतुंत पंडितांचोय वांटो आसा.
पंडीत हे एक बरे पैकीं फोटोग्राफर आसले. सर्वसामान्य दिस्पांतलें मर्म आनी तांतलें आगळें वेगळेपण तशें तांतलें काव्य फोटोंच्या माध्यमांतल्यान फिशाल्पणान व्यक्त कर्ताले. त्या काळार तांचे फोटो टैम्स ओफ इंडिया, पयोनियर, इलसट्रेटड वीकली सार्क्या नामवंत नियतकालिकांनी उज्वाडाक येताले. बरेच पावट तांच्या कवितांनी हें फोटोग्राफीक तंत्र फिशाल्पणान वापरललें दिसता. तांणी केन्ना केन्ना उत्रांचीं चलचित्रांय निर्माण केल्यांत तीं दिसतात. हांव पिट्टोळ... ही तांची कविता अशीच चलचित्राबरी आमच्या मुखार उलगडत वेता. हे प्रतिकात्मक कवितेंत तांणी सामान्य मनशाचें प्रतिकात्मक रूप दाखयलां. ताचे अस्सल उत्फर्के व्यक्त कर्पांत पंडीत यशस्वी थार्ला. हे कवितेंत ‘हांव’ हें उतर इतले गडदपणान आनी इतल्या आत्मविश्वासान व्यक्त जालां तें पळयल्यार कोंकणी काव्यान, कोंकणी मनशान तशेंच कोंकणी (भारतीय) साहित्यान घातललें हें चंद्रपावलच आसा अशें म्हळ्यार जाता.
पंडितांनी आपल्या पयल्याच पांच संग्रहांक दिल्लीं शीरषकांय तशींच सामान्यांचें प्रतिनिधित्व कर्पी. आयलें तशें गायलें, धर्तरेचें कवन, ऊर्तलें तें रूप धर्तलें, चंद्रावळ आनी म्हजें उतर गावड्याचें. सामान्य मनशाच्या जिण्येचें चित्तच ह्या पांचूय कविता संग्रहांनी विशेस करून उग्तें जाताना दिसता. तांच्या कवितांनी शेत्कार पावसाक आपले वांगडा रडपाक आपयता. तें दूक वांटून घेवपाक ताका मनीस उपकार्ना. ते खातीर तो पावसाक आपयता. ताची रड जावपाक कारण पावसूच आसता. ‘हांव गावडो’ हे कवितेंत ह्या शेतांत काम कर्तल्या मनशाचेर हेरांनी केल्ले शारीरीक तशेंच मानसीक अत्याचार प्रकर्शान नद्रेंत भर्तात. भाटकाराच्या सत्यनारायणाचो खरो कर्तो धर्तो कोण हाचीय जाणीव देमू नांवाच्या तागेर काम कर्तल्या मनशाच्या नतमसतक जावपी सभावावेल्यान प्रखर्पणान जाण्वता. तांणी आपले एके कवितेंत चिंचेच्या माणकुल्या पानांचें प्रतिकात्मक अजरंवर काव्य निर्मिलां. तशें हेंय सामान्यांचेंच चित्र म्हणपाक जाय. चिंचेच्या पानाक समाजमनाच्या मळार तशें महत्व खंय आसा? ही भौशीक समाज जिण्येची कविता आसा म्हळ्यार अतिताय जांवची ना. ती भौशीक जिण्येच्या अखंडतायेचें आगर्पण (आग्रपण) घोषीत कर्ता. लोकांच्या आंगापोंदा ह्या नात्या कारणा खातीर सतत चेप्पी सांवरे काप्साचें प्रतिकूय सामान्याचे वाटेन बोट दाकयता.
कितलोय कांड, कसोय कांड
म्हजो पिटो मात जायना
कांड, भायर पोखरान उडय
कितेंय कर, हांव कुसना
आसा तस्सो ऊर्तां...
असो आपल्या असतित्वाचो गूडगंज आत्मविस्वास आनी कसलेय कषटी अवस्थेक तोंड दिवपाची गंभीरताय आसलली ही सामान्य मनशाची आस्था पंडितांनी आपले कवितेंत खेळोवन सामान्यांक एके तरेची घटायीच दिल्या अशें म्हळ्यार अतिशय जांवची ना.
तेवीस वर्सां पाटीं सपटेंबर २३, १९९० दिसा, डो र. वी. पंडितांनी हे धर्तरेच्या कवनाकडें आसललो जीवंत सांगात सोडलो आनी ते आसले ताचेय परस चड चैतन्यमय जाले. तांचे स्मृतीक नमन.
- रमेश भगवंत वेळुसकार
पाळें, गोवा वेल्हा